Kasalliklardan himoyalanamiz: ta’tildan oldin qaysi vaksinalar zarur
Va shaxsiy aptechkangizga nimalarni solish kerak.
Dengiz, quyosh, ekzotik mahsulotlar, diqqatga sazovor joylar va ko‘ngilochar mashg‘ulotlar — bularning barchasi "ta’til" so‘zini eshitganda xayolimizga keladi. Biroq chemodanlarni yig‘ishdan avval salomatlik haqida ham o‘ylash lozim.
Ehtimoliy kasalliklardan o‘zingizni maksimal darajada qanday himoya qilishingiz mumkin? Rossiya, Turkiya yoki Tailandga borishdan oldin qaysi vaksinalarni olish kerak? Sizlar uchun eng mashhur yo‘nalishlar bo‘yicha maslahatlar tayyorladik va foydali aptechkani yig‘ishga yordam beradigan tavsiyalarni to‘pladik.
Umumiy xatarlar va vaksinalar uchun talablar
Qayerga bormang, hech bo‘lmaganda asosiy tibbiy sug‘urtani rasmiylashtiring — turlarni sotib olayotganda u narxga kiritiladi, ammo mustaqil sayohat qilsangiz, buni o‘zingiz amalga oshirishingizga to‘g‘ri keladi. Sug‘urta agar sizga tibbiy xizmatlar to‘satdan kerak bo‘lib qolsa, ularga katta mablag‘ sarflamasligingizga yordam beradi.
Umuman olganda, eng keng tarqalgan sayyohlik kasalliklari — bu shamollash, ovqatdan zaharlanish va allergiya. Issiq mintaqalarda oftob urishi, dengiz kurortlarida esa meduza chaqishi xavfi mavjud. Yo‘lga aptechkani yig‘ishda bularni hisobga olish kerak.
O‘zbekiston aholisi uchun Saudiya Arabistoniga tashrif buyurishdan oldin (jumladan, Haj ziyoratini ado etishdan avval) meningokokk infeksiyasiga qarshi majburiy emlash muhim ahamiyatga ega. Uni safarga chiqishdan kamida 10 kun oldin qildirish lozim, bu emlash 3-5 yil davomida infeksiyadan himoya qiladi.
Boshqa infeksiyalarga kelsak — xoh ekzotik, xoh oddiy bo‘lsin — ko‘p hollarda emlash tavsiya etiladi, bu esa mamlakatlarda kasallikning tarqalish darajasiga bog‘liq. Misol uchun, aksariyat kurort hududlarida gepatit A va B bilan kasallanish xavfi mavjud — bu infeksiyalar organizmga ifloslanib qolgan oziq-ovqat va suv orqali kiradi. Sayohatchilar uchun tavsiyalar quyidagicha: vodoprovod suvini ichmaslik, ovqatlanishdan oldin qo‘llarni yuvish, shubhali joylarda taom iste’mol qilmaslik. Ehtiyotkorroq bo‘lishni istaganlar sayohatdan 2-3 hafta oldin emlanishlari mumkin — bu emlash bir yil davomida ta’sir ko‘rsatadi.
Sayohatchilar uchun kasalliklarning to‘liq ro‘yxati va emlash bo‘yicha tavsiyalarni O‘zbekiston Milliy emlash dasturining saytida o‘rganishingiz mumkin.
Turli xil noodatiy bezgaklar zamonaviy shaharlarga qaraganda chekka qishloq hududlarida ko‘proq uchraydi. Shu bois, alohida yo‘nalishlarning o‘ziga xos xususiyatlariga e’tibor qaratamiz.
Janubi-Sharqiy Osiyo
Tropik iqlimli mamlakatlarda chivin chaqishi orqali yuqadigan kasalliklar — bezgak, Denge tropik isitmasi yoki yapon ensefaliti keng tarqalgan. Xavf yomg‘irli mavsumda, ya’ni maydan oktyabrgacha yanada kuchayadi.
Bangkok, Pattaya, Phuket, Bali va shunga o‘xshash yirik shaharlar hamda mashhur sayyohlik hududlarida bezgak yuqtirish xavfi deyarli yo‘qligini tushunish lozim. Yapon ensefaliti ham xuddi shunday — u ko‘proq qishloq joylarida tarqalgan.
Yapon ensefalitiga qarshi vaksina mavjud, biroq uni uzoq muddat sayohat qilishni rejalashtirganingizda, chekka qishloq hududlariga bormoqchi bo‘lganingizda yoki aniq belgilanmagan yo‘nalishga ega bo‘lganingizda qo‘llash tavsiya etiladi. Bezgakning oldini olish uchun sayohatdan bir hafta oldin qabul qilishni boshlash kerak bo‘lgan dori-darmonlar ham bor. Qaysi dorilarni ishlatish mumkinligi va ular aynan sizning sayohatingiz uchun zarurligini infeksionist vrachdan aniqlashtirish lozim.
Denge isitmasi ko‘proq uchraydi — hatto sayyohlik markazlarida ham. Uning belgilari boshqa virusli kasalliklarga o‘xshash: yuqori harorat (39-40 darajagacha), ko‘ngil aynishi va qusish, kuchli og‘riqlar, bo‘g‘im va mushaklardagi og‘riq, butun tanadagi og‘riq va noqulaylik hissi, terida toshmalar paydo bo‘lishi, umumiy holsizlik va uyquchanlik, kuchli darmonsizlik va charchoq. Bu kasallik faqat alomatlarga qarab davolanadi.
Denge isitmasiga qarshi vaksinalar hali keng tarqalmagan, shu sababdan sayyohlar uchun asosiy himoya chivinlardan saqlanishdir. Repellentlardan — hasharotlarni qochiruvchi moddalardan (losyon, yog‘, kremlar) foydalaning va ayniqsa, o‘rmon yoki bog‘larga borganda tanani to‘liq qoplaydigan kiyim kiyib yuring.
Milliy emlash dasturi Tailand, Vyetnam, Hindiston yoki Xitoyga bormoqchi bo‘lganlarga quturish kasalligiga qarshi emlashni tavsiya etadi. U yerlarda daydi itlar va maymunlar bilan juda yaqin muloqotdan saqlanish lozim. Tailand va Bali sayyohlari orasida makakalar tishlashi juda keng tarqalgan bo‘lib, ular virus tashuvchisi bo‘lishi mumkin. Maymunlarni ovqatlantirmaslik, ular bilan qo‘l bilan faol o‘ynamaslik yoki ularning bolalariga yaqinlashmaslik kerak. Primatlar o‘g‘irlashni yaxshi ko‘radigan yaltiroq taqinchoqlarni esa yashirish maqsadga muvofiq.
Turkiya
Turkiyada ham quturish xavfi mavjud, ayniqsa qishloq va tog‘li hududlarda ko‘cha hayvonlari bilan aloqada bo‘lganda. Katta shaharlardagi ko‘plab daydi mushuklar va itlar bilan muloqotda bo‘lganingizda ham bu xavfni hisobga oling — ularning barchasi ham emlanmagan.
Bundan tashqari, Turkiyada chivin chaqishi orqali yuqadigan G‘arbiy Nil isitmasi virusi tarqalgan. Virus grippga o‘xshash belgilar va teri toshmalarini keltirib chiqaradi, ammo ko‘pincha kasallik belgilarsiz kechadi. Faqat ayrim hollarda u jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin — xavf guruhiga keksalar, shuningdek, immunitet tanqisligi yoki yurak-qon tomir kasalliklari bo‘lgan kishilar kiradi. Virusga qarshi maxsus vaksina va davolash usuli yo‘q (faqat simptomatik davolanadi). Asosiy profilaktika chorasi — chivinlardan himoyalanishdir.
Yuqorida tavsiflangan kasalliklar yoqimsiz va hatto xavfli bo‘lsa-da, ular unchalik keng tarqalmagan. Turistlarning eng ko‘p uchraydigan tibbiy muammolari — ichak viruslari va boshqa oshqozon-ichak kasalliklari bo‘lib, ular ayniqsa dam olish maskanlarida tez-tez kuzatiladi. Shu sababli, qayerda va nima yeyayotganingizga e’tiborli bo‘ling hamda gigiyena qoidalariga qat’iy rioya qiling.
BAA, Misr, Saudiya Arabistoni
Haj ziyoratini amalga oshiruvchilar majburiy tibbiy ko‘riklar, emlashlar va tibbiy sug‘urtani o‘z ichiga olgan maxsus tur doirasida Saudiya Arabistoniga jo‘naydilar. Ziyoratchilarni shifokorlar kuzatib borishadi. Haj safarini tashkil etish huquqi faqat 13 ta sayyohlik firmasiga berilgan bo‘lib, O‘zbekiston va Saudiya Arabistoni qonunchiligida belgilangan qoidalarni buzganlik uchun jazo nazarda tutilgan. Agar siz mamlakatga boshqa maqsadlarda mustaqil ravishda bormoqchi bo‘lsangiz, eslatib o‘tamiz: sizga albatta meningokokk infeksiyasiga qarshi emlash zarur.
Saudiya Arabistonida MERS-CoV koronavirusi keltirib chiqaradigan Yaqin Sharq respirator sindromi (MERS) ham uchraydi. Virus bir o‘rkachli tuyalardan yuqadi, shu bois ushbu hayvonlar mavjud bo‘lgan Yaqin Sharqning boshqa mamlakatlarida ham kasallik holatlari qayd etilgan. JSST bir o‘rkachli tuyalar va boshqa hayvonlar mavjud bo‘lgan fermalar, bozorlar, molxonalar yoki boshqa joylarga tashrif buyuruvchilarga ehtiyot choralarini ko‘rishni tavsiya etadi: umumiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, jumladan hayvonlarga tegishdan oldin va keyin qo‘llarni muntazam ravishda yuvish, kasal hayvonlar bilan aloqada bo‘lmaslik, xom yoki yaxshi pishirilmagan hayvon mahsulotlarini iste’mol qilmaslik lozim.
Misr kurortlarida dam oluvchilar ko‘pincha plyajlardagi eskirgan va xavfli transport vositalari hamda jihozlardan foydalanish natijasida olingan jarohatlar, shuningdek, marjonlardan kelib chiqqan yaralar, meduza va baliqlar chaqishi bilan sug‘urtaga murojaat qilishadi. Sahroda chayon bilan duch kelish xavfi mavjud — garchi chaqish holatlari kamdan-kam uchrasada, sahroda uzun kiyim va yopiq poyabzal kiyish maqsadga muvofiqdir.
Birlashgan Arab Amirliklarida tibbiyot va sanitariya darajasi ancha yuqori bo‘lganligi sababli, yuqumli kasalliklarni yuqtirish xavfi juda past. Bundan tashqari, BAAda, Saudiya Arabistoni va Misrdan farqli o‘laroq, itlardan quturish kasalligini yuqtirish holatlari qayd etilmagan — u yerdagi daydi itlar va mushuklarga emlash o‘tkaziladi.
BAAda sayyohlar ko‘pincha gripp va boshqa nafas yo‘llari kasalliklari bilan og‘riydilar.
Rossiya
Rossiyaning deyarli barcha hududida kana ensefalitini yuqtirish xavfi mavjud — bu kasallik miyaning yallig‘lanishli shikastlanishiga olib keladi va jiddiy asab tizimi asoratlariga sabab bo‘lishi mumkin. Virus kana chaqishi orqali yuqadi. Kasallanishning eng yuqori cho‘qqisi bahor va yozga to‘g‘ri keladi, hasharotlar esa asosan o‘rmonli hududlarda, aralash o‘rmonlarda va shahar parklarida ko‘p uchraydi. Virusga qarshi vaksina mavjud bo‘lib, uni Kareliya, Ural mintaqasi, Krasnoyarsk va Xabarovsk o‘lkalari, Novosibirsk viloyati va Volgabo‘yiga sayohat qilishni rejalashtirayotganlarga tavsiya etishadi.
Yana bir bor ta’kidlaymiz: sayyohlar ko‘p boradigan hududlarga sayohat qilishda turli kasalliklarga qarshi emlash ko‘pincha tavsiya etiladi, xolos. Emlanish yoki emlanmaslik — bu sayohat sharoitlari, uning muddati, aniq hudud, mavsumga va sog‘lig‘ingizga bog‘liq bo‘lgan o‘zingizning qaroringiz. Agar ikkilansangiz — shifokor bilan maslahatlashing.
Xavflarni kamaytirish bo‘yicha tavsiyalarni saqlab qo‘ying, tibbiy sug‘urta rasmiylashtirib, yo‘lga to‘liq aptechkani tayyorlang.
Universal sayohat aptechkasi
- Oshqozon-ichak trakti uchun barcha zarur narsalar. Siz uchun yangi bo‘lgan har qanday hudud — bu boshqacha ovqat, suv va taom tayyorlash usullari demakdir. Buning ustiga, buzilgan mahsulotga duch kelish xavfi ham bor. Albatta, adsorbentlar (masalan, faollashtirilgan ko‘mir), qorin dam bo‘lishi, ich ketishi, qabziyat, jig‘ildon qaynashi va hokazolarga qarshi vositalarni g‘amlab oling.
- Antigistaminlar. Allergiyangiz bo‘lmasa ham, yangi hududda organizmingiz notanish o‘simlik yoki mahsulotga g‘alati munosabat bildirmasligiga ishonch hosil qila olmaysiz. Turli ta’sir kuchiga ega bo‘lgan va ilgari o‘zingiz sinab ko‘rgan bir nechta preparatlarni tanlang.
- Zamburug‘larga qarshi vositalar. Tropik nam iqlimda yaralar va tirnalishlar sekinroq bitishi, zamburug‘lar esa tezroq tarqalishi mumkin.
- Og‘riq qoldiruvchi dorilar. Bosh, tish, hayz og‘rig‘iga qarshi vositalarni o‘zingiz bilan olgan ma’qul. Turli mamlakatlarda tibbiyot qonunchiligi farq qilishi mumkin va siz o‘rganib qolgan dorini topa olmasligingiz ehtimoli bor.
- Kontratseptivlar. Albatta, zamonaviy shaharlarda kontratseptiv vositalarning keng assortimenti mavjud, ammo o‘zingiz bilan JYBYK va istalmagan homiladorlikdan himoyalanish uchun sinovdan o‘tgan vositalarni olib yurgan ma’qul — ayniqsa og‘iz orqali qabul qilinadigan kontratseptivlar haqida gap ketganda.
- Shaxsiy dori-darmonlar. Muntazam qabul qiladigan dori-darmonlaringizni butun ta’til davri uchun oling. Agar bu jiddiy dorilar (masalan, antidepressantlar, insulin, yurak yoki nevrologik dorilar) bo‘lsa, albatta shifokorning rasmiy retseptini o‘zingiz bilan olib yuring, unda klinika imzosi va muhri bo‘lishi shart. Ayniqsa, bu inyeksion preparatlarga taalluqli — bojxona retseptsiz shpritslarni olib o‘tishni taqiqlaydi.
- Kuyishga qarshi vositalar
- Antiseptiklar va plastirlar
Aptechkani bagajga joylashtirib, samolyotga faqat eng zarur narsalarni oz miqdorda olgan ma’qul. Suyuqliklar uchun cheklovlarni unutmang: tomchi va spreylarni qo‘l yukiga 100 ml dan oshmaydigan idishlarda olish mumkin, bunda suyuqliklarning umumiy hajmi 1 litrdan oshmasligi kerak.
Tashrif buyurgan mamlakatingizdagi sog‘liqni saqlash va turizm vazirliklarining yangiliklari va xabarlarini kuzatib boring. Mahalliy kasalliklar tarqalgan hollarda, hukumat sayyohlarni muayyan hududlarga tashrif buyurishdan ogohlantiradi.
Xabardor bo‘lish xavotirda bo‘lishni anglatmaydi. Hech narsa sizni g‘aflatda qoldirmasligi uchun ta’tilga puxta tayyorlaning.
Illustrator: Olga Tsay
