Men ishongan (va bekorga ishongan) Xitoy haqidagi 7 ta mif
Yangi sayyohlik yo‘nalishi haqidagi qo‘rquv va stereotiplardan qutulamiz.
Yaqinda Xitoy safaridan qaytib keldim. Safargacha menda tashvishli fikrlar kolleksiyasi bor edi: "u yerda tashqi dunyo bilan aloqa bo‘lmaydi"dan tortib "normal ovqatlanadigan joy topa olmayman"gacha. Spoiler: deyarli hammasi yolg‘on bo‘lib chiqdi. Shaxsiy tajribam bilan o‘rtoqlashmoqchiman — ehtimol, u sizni ham chamadoningizni yig‘ishtirib, Osmon osti mamlakatiga sayohat qilishga ilhomlantiradi. Shu bilan birga, bu tayyorgarlikni osonlashtiradi va sayohatning o‘zini yanada qulayroq qiladi.
1-mif. Xitoyda internet yopiq, biz odatlanib qolgan ilovalarning hech biri ishlamaydi
Ha, Xitoyda haqiqatan ham "Buyuk Xitoy fayrvoli" deb nomlanuvchi — bir qator xorijiy saytlar va xizmatlarga kirishni bloklash internet senzura tizimi mavjud. VPN’siz Instagram, Telegram, ChatGPT, Google yoki YouTube’ga kirib bo‘lmaydi. Ammo bu siz tashqi dunyo bilan aloqasiz qolasiz degani emas. Shunchaki oldindan ishonchli VPN o‘rnatib oling (men CatVPN’dan foydalandim — u barqaror va tushunarli) va hamma narsa odatdagidek ishlaydi. VPN yoqilganda Google Maps, Gmail va hatto Netflix ham ishlayveradi.
Layfxak: VPN’ni oldindan yuklab oling va parvozdan avval to‘lovini amalga oshiring. Bir oylik o‘rtacha narxi taxminan $5 (65 000 so‘m), ammo tejamkorlik qilmagan ma’qul. Ba’zi saytlar yetib kelganingizda allaqachon ishlamasligi mumkin. Agar shunday bo‘lsa, Xitoy internetining ham o‘ziga xos boy ekotizimi mavjud: mahalliy ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar va qidiruv tizimlari. Biroq bu haqda keyinroq to‘xtalamiz.
2-mif: Xitoyda Amerika brendlari yo‘q, hamma narsa mahalliy va tushunarsiz
Negadir men Xitoyni Amerika brendlari taqiqlangan mamlakat deb o‘ylardim. Ehtimol, shuning uchun xitoyliklar Yevropa va AQShga sayohat qilganda, hamma narsani xarid qilishadi va qo‘llari to‘la brend paketlari bilan qaytishadi. Ammo aslida o‘zim Starbucksda g‘arq bo‘lishimga sal qoldi — ular bu yerda xuddi bizdagi dorixonalar kabi har yuz qadam masofada joylashgan. Shanxayda esa dunyodagi eng katta Starbucks mavjud bo‘lib, u yerda ko‘z oldingizda qahva donlarini qovurishadi ham.
Nike, Apple, Adidas, Abercrombie & Fitch, Sephora, Coach va boshqa ko‘plab brendlar — barchasi to‘liq assortimentda va ta’sirli ko‘lamda taqdim etilgan. Bundan tashqari, kolleksiyalar ko‘pincha Yevropadan oldinroq paydo bo‘ladi, vitrinalar esa zamonaviy san’at galereyasidagi installyatsiyalarga o‘xshaydi.
Albatta, mahalliy brendlar ham ko‘p — ularga ham e’tibor qaratish kerak. Masalan, shov-shuvga sabab bo‘lgan Pop Mart tarmog‘ining o‘zi nimaga arziydi, u yerda Labubu kolleksion o‘yinchoqlari uchun ulkan navbatlar paydo bo‘ladi.
3-mif: Mahalliy aholi yopiq va xayrixoh emas
Bu men deyarli uchib ketgunimcha ishongan eng mustahkam stereotiplardan biri edi. Bizga doimo shunday tushuntirishardi. Lekin aslida hammasi aksincha ekan. Xitoyliklar juda mehribon, xushmuomala va ko‘pchiligi ingliz tilini bilmasa-da, chin dildan yordam berishga harakat qilishadi.
Bir erkak menga metroda bepul jeton sotib olib berdi, bir qiz menyu va kafedagi buyurtmani tushunolmaganimizda ofitsiant va qo‘shni stollardagi odamlarni chaqirdi. Mehmonxonadagi resepshen xodimi Taobao‘dan buyurtma berishda yordam ko‘rsatdi, dorixona sotuvchisi esa menga kerakli kuyishga qarshi vositani izlayotganda juda jonkuyarlik qildi.
Bundan tashqari, ular juda qiziquvchan — shunchaki sizga qiziqib qolgani uchun, ayniqsa tashqi ko‘rinishingiz yevropacha bo‘lsa, yoningizga kelib suratga tushishni so‘rashlari mumkin.
4-mif. Bank kartalari ishlamaydi, naqd pulsiz esa yashab bo‘lmaydi
Chet el banklarining kartalari haqiqatan ham deyarli hech qayerda qabul qilinmaydi. Ammo bu o‘zingiz bilan naqd pul to‘la hamyon olib yurishingiz kerak degani emas. Xitoyda hamma narsa QR-kod orqali telefon bilan to‘lashga bog‘langan. Metroda yurish va aviachipta sotib olishdan tortib, ko‘cha taomlarigacha — hammasi shu tarzda to‘lanadi.
Xitoyga sayohat qilishdan oldin qanday ilovalarni yuklab olish kerak:
Xitoyda siz uchun eng muhim bo‘lgan Alipay ilovasini o‘rnating va Visa yoki MasterCard kartangizni ulashga harakat qiling. Ushbu ilova orqali yo‘l haqini to‘lash, taksi chaqirish, mehmonxonalarni bron qilish, chipta sotib olish, velosipedlarni ijaraga olish va boshqa ko‘plab narsalarni amalga oshirish mumkin.
- WeChat ilovasini yuklab oling — bu ham messenjer, ham to‘laqonli to‘lov vositasi. Kafelarda ko‘pincha aynan u orqali menyudagi QR-kod skanerlanadi, buyurtma beriladi va to‘lov amalga oshiriladi — ofitsiant bilan muloqotsiz ham ishlash mumkin.
- Mehmonxonalarni bron qilish uchun Trip.com saytidan foydalanish qulay (u allaqachon Alipay tizimiga o‘rnatilgan — to‘g‘ridan-to‘g‘ri u yerdan kirishingiz mumkin). Narxlar ko‘pincha Booking.com ga qaraganda arzonroq bo‘ladi.
- Alipay orqali taksi (DiDi TAXI) chaqirish mumkin. Narxlar deyarli Toshkentdagidek arzon.
- Yo‘lda Baidu Maps va Google Maps (ikkinchisi faqat VPN bilan ishlaydi) foydali bo‘ladi.
- Muloqot uchun Yandex Tarjimon yoki Google Translate’dan foydalaning. Yaxshisi, ingliz tilidan tarjima qiling: rus tilidan doim ham to‘g‘ri ishlamasligi mumkin, shuning uchun qayta tekshirib ko‘ring.
Mana — siz safarga tayyorsiz. Xaridlar uchun to‘lov qilish, taksi chaqirish, chiptalarni bron qilish va umuman naqd pulga qaram bo‘lmasdan sayohat qilishingiz mumkin.
Aytgancha, muhim jihat: mahalliy sim-kartani aeroportning o‘zida sotib oling. Bu to‘lov ilovalarining ishlashi uchun zarur. Boshqa odam siz uchun, masalan, yo‘l haqini to‘lay olmaydi yoki velosiped ijaraga ololmaydi — bunday harakatlar faqat telefon raqamiga bog‘langan va aynan sizning qurilmangizga o‘rnatilgan hisobingiz orqali amalga oshiriladi.
Bundan tashqari, Alipay’da identifikatsiyadan o‘tishingiz kerak bo‘ladi va bu biroz vaqt olishi mumkin. Shuning uchun kamida 200-300 yuan (500 ming so‘m) ni oldindan almashtirib qo‘ygan ma’qul — uchib kelganingizdan keyingi dastlabki soatlarda asqotadi.
5-mif. Xitoyda yeyishga hech narsa yo‘q, hamma narsa g‘alati va iste’molga yaroqsiz
To‘g‘risini aytsam, men ham ovqatdan biroz cho‘chirdim. Yo juda achchiq, yo tushunarsiz bo‘ladi deb o‘ylagandim. Ammo xavotirlarim behuda ekan.
Xitoyda ovqatlanish madaniyati juda yuksak. Bu yerda faqat qorin to‘yg‘azish uchungina emas, balki lazzatlanish uchun ham ovqatlanishadi. Taomlar xilma-xil bo‘lib, ta’mga alohida e’tibor qaratiladi. Aytib o‘tishim kerakki, men Janubiy Xitoyda bo‘lganman. U yerda oddiy va tabiiy ta’mli kanton oshxonasi ustunlik qiladi, shuning uchun boshqa hududlar haqida gapira olmayman. Shuningdek, u yerda cho‘chqa go‘shtidan tayyorlangan taomlar ko‘p ekanligini ham ta’kidlash lozim.
Har qadamda restoranlar, ko‘cha do‘konlari va kichik kafelar uchraydi. Har bir joyning o‘z ixtisoslashuvi bor: qo‘lda tayyorlangan lag‘mon, bug‘da pishirilgan vontonlar, sho‘rvali lag‘mon, turli xil masalliqli dimsamlar. Hammasi yangi, mazali va ko‘pincha arzon. Hatto alohida ko‘chalar ham borki, u yerda faqat mahalliy taomlar sotiladi — hech qanday fast-fud yo‘q.
Bundan tashqari, bu yerda baland ovozda ovqatlanish odat tusiga kirgan. Chapillatib yeyish, lag‘monni so‘rib ichish, mamnuniyat tovushlarini chiqarish — bular normal holat hisoblanib, lazzatlanishning belgisi sifatida qabul qilinadi. Men bu tovushlarga ko‘nikib ketolmadim.
Shaxsiy tavsiyam: agar Shanxayga borsangiz va haqiqiy Shanxay sho‘rvali chuchvaralarini (syaolunbao) tatib ko‘rmoqchi bo‘lsangiz, albatta Jia Jia Tang Baoga tashrif buyuring. Bu Xalq maydoni (People's Square)ga yaqin joylashgan kichik, ammo juda mashhur maskan. Chuchvaralar ko‘z oldingizda bug‘da pishiriladi va ularning yupqa xamiri ichidagi xushbo‘y sho‘rvani ushlab turadi. Ayniqsa, krevetka, qisqichbaqa go‘shti va ikradan tayyorlangan turları mashhur bo‘lib, ular to‘yimli ta’mi va sersuv ekanligi bilan ajralib turadi. Men u yerda har kuni ovqatlanishga tayyor edim.
6-mif. Hamma narsa xitoycha, adashib qolish, noqulay ahvolga tushish va sarosimaga berilish oson
Ha, deyarli hamma narsa xitoy tilida. Ammo metro, aeroport, savdo markazlari va sayyohlik joylarida barcha ma’lumotlar ingliz tilida ham takrorlanadi, shuning uchun muammo tug‘ilmaydi. G‘alati tomoni shundaki, hamma yoqda faqat iyerogliflar bo‘lsa ham, ko‘p narsalar ancha tushunarli tarzda tashkil etilgan: ilovalarning interfeyslari mantiqiy, transport sxemalari tushunishga oson, navigatsiya yaxshi ishlaydi.
Oflayn xaritalarni yuklab oling — masalan, Guangzhou Metro ilovasini. Unga kerakli bekatni kiritishingiz bilan, ilova sizga yo‘nalishni ko‘rsatadi. Yoningizda tarjimon dasturini saqlang — shunda hammasi joyida bo‘ladi. Agar tasodifan noto‘g‘ri tomonga burilsangiz, xavotir olmang: mahalliy aholi albatta yo‘lni ko‘rsatib yuboradi.
7-mif. Xitoyda ishlab chiqarilgan barcha narsalar sifatsiz
Bir paytlar bu haqiqatga o‘xshardi. Biroq zamonaviy Xitoy ancha oldinlab ketgan. Texnika, kiyim-kechak, avtomobil va gadjetlar sohasidagi mahalliy brendlar Yevropa va Amerika brendlari bilan bemalol raqobatlashmoqda, ko‘p jihatdan esa ulardan o‘zib ketmoqda.
Smart-soatlar, quloqchinlar, massaj apparatlari, maishiy texnika — bularning barchasi nafaqat a’lo darajada ishlaydi, balki zamonaviy ko‘rinishga ham ega. Xitoy gadjetlari allaqachon narx va sifat o‘rtasidagi murosa hisoblanmay qolgan. Bular odam har kuni foydalanishni istaydigan to‘laqonli, puxta o‘ylangan mahsulotlardir.
Avtomobillarga, ayniqsa elektromobillarga kelsak, Xitoy hozirda yetakchilardan biri hisoblanadi. Mahalliy modellar shunday xususiyatlar bilan jihozlanganki, hatto Tesla ham ba’zan ular oldida kamtarona ko‘rinib qoladi.
Shunday ekan, agar siz "u yerda hamma narsa murakkab" deb Xitoyga sayohatni kechiktirib kelgan bo‘lsangiz, shunchaki urinib ko‘ring. Ehtimol, siz ham uyga qaytgach: "Aslida, hamma narsa men o‘ylaganimdan butunlay boshqacha ekan!" degan fikrga kelasiz.
